Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα

Λεξιλογείον: μιλώντας για λέξεις...

Διαβάστε τη δημοσίευση του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας στη στήλη "Λεξιλογείον" της εφημερίδας Το Βήμα της Κυριακής

Αναδημοσίευση από το φύλλο της 9ης Νοεμβρίου 2025

βεντέτες (ιστορίες γδικιωμού και φιγούρας)

Στα Βορίζια ξέρουν …

βεντέτες (ιστορίες γδικιωμού και φιγούρας)

Ξέρουν και στη Σικελία από βεντέτες, η λέξη (vendetta) είναι ιταλική, κατέχει περίοπτη θέση στο γλωσσάρι της Μαφίας και, παρόλο που ούτε οι ντόπιοι capo της «οικογένειας» ούτε ο Ντον Κορλεόνε είναι πιθανό να το ήξεραν, η απώτερη καταγωγή της είναι από το λατινικό vindicare. Το ρήμα στην αρχική του χρήση σημαίνει «διεκδικώ την κυριότητα προσώπου ή αντικειμένου», κυρίως όταν η κυριότητα διεκδικείται και από κάποιον άλλον, γι’ αυτό και είναι ευνόητο ότι πολύ συχνά η κατάληξη της υπόθεσης ήταν η χρήση ένοπλης βίας.

Ενδιαφέρουσα ενασχόληση η ετυμολογία αλλά ειδικά στην περίπτωση αυτή η ετυμολογική ιχνηλάτηση είναι ιδιαζόντως διαφωτιστική αφού το λατινικό ρήμα προέρχεται από τον συνδυασμό vis (=δύναμη, βία) και dico (=δηλώνω). Και το πρόσθετο ενδιαφέρον είναι ότι και οι δυο λατινικές λέξεις είναι άμεσα συγγενικές προς τη «βία» και το «δείκ-νυμι» (=δείχνω), αντίστοιχα.

Καθόλου δύσκολο να καταλάβει κανείς πώς προέκυψε η γενική σημασία της «εκδίκησης» (σε όλες τις νεότερες θυγατέρες της λατινικής αλλά και στην αγγλική) αλλά και η ειδικότερη σημασία του «εθίμου» που επιτάσσει τη γνωστή «αντισφαίριση» ανάμεσα σε πρόσωπα ή οικογένειες. Η πιο ανώδυνη λέξη αυτής της κατηγορίας είναι αυτή που χρησιμοποιούν οι γηπεδούχοι στον δεύτερο γύρο – «ρεβάνς».

Και ακόμη πιο αναίμακτη είναι η άλλη βεντέτα, κι αυτή ιταλική (vedetta) από το ρήμα vedere (=βλέπω). Η αρχική σημασία της είναι «το σημείο από όπου κανείς έχει θέα», αλλά στα γαλλικά (vedette) κυρίως χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει, μεταξύ άλλων, τον/την περίοπτη σελέμπριτι του θεάματος. Την εξήγηση για τη σημασιολογική αυτή εξέλιξη την έχει ο Οβίδιος που γράφει ότι οι ωραίες της ρωμαϊκής dolce vita πηγαίνουν στο θέατρο όχι μόνο για να δουν αλλά κυρίως για να τις δούνε. ______________________________________________

Σε συνεργασία με την εφημερίδα «Το Βήμα της Κυριακής», το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας δημοσιεύει δύο λέξεις την εβδομάδα στην στήλη «Λεξιλογείον», στο ένθετο των Νέων Εποχών του «Βήματος» (και στην ηλεκτρονική έκδοση). Οι σχετικές καταχωρίσεις θα αναδημοσιεύονται στα διαδικτυακά μέσα του ΚΕΓ και σε ειδική ενότητα της ιστοσελίδας του ΚΕΓ.

Σχολιάζονται λέξεις που είτε παρουσιάζουν ενδιαφέρον από ιστορική άποψη (ετυμολογία, ταξίδι της λέξης μέσα στον χρόνο) είτε «πριμοδοτούνται» από τη σύγχρονη γλωσσική (και όχι μόνο) επικαιρότητα, μεταξύ άλλων. Ο σχολιασμός ̶ σύντομος, μακριά από κάθε διάθεση γλωσσικής διδασκαλίας ̶ θα κινητοποιεί, πιστεύουμε ευχάριστα, την ανάδυση ρητών και υπόρρητων σημασιών, διασυνδέοντας ακόμη και γνωστές σημασίες με σύγχρονα νοήματα.

Δείτε όλες τις δημοσιεύσεις